Onderzoek: De vergeten risico's van de energietransitie

CNV Internationaal presenteert samen met Profundo het rapport met de onderzoeksresultaten "Risico's voor gezondheid en veiligheid op het werk een rapport over schendingen van de arbeidsrechten van mijnwerkers met directe contracten en uitzendkrachten. 

Het zijn de uitkomsten van onderzoek uitgevoerd door CNV Internationaal samen met mijnwerkersvakbonden uitvoerde in Peru, Colombia en Bolivia. Het onderzoek kon uitgevoerd worden dankzij een bijdrage vanuit het Nederlandse internationaal MVO-convenant voor de metaalsector.

Begin april kwam er nog een Colombiaanse mijnwerker om het leven toen zijn machine kantelde. “Zoals zovelen werkte hij als uitzendkracht. De kans is klein dat zijn nabestaanden een schadeloosstelling ontvangen, vreest Van Beers.

“Het is cruciaal dat rekening wordt gehouden met de gezondheids- en veiligheidsomstandigheden van mijnwerkers in Bolivia, Colombia en Peru, alleen dan kan de energietransitie op maatschappelijk verantwoorde wijze verlopen”, benadrukt Van Beers. 

Begin april kwam er nog een Colombiaanse mijnwerker om het leven toen zijn machine kantelde. “Zoals zovelen werkte hij als uitzendkracht. De kans is klein dat zijn nabestaanden een schadeloosstelling ontvangen, vreest Van Beers.

De energietransitie in Europa voltrekt zich in steeds hoger tempo. Landen stappen over van grondstoffen zoals steenkool naar duurzamere bronnen zoals windenergie. Het gevolg is een sterke toename van de vraag naar metalen, zowel voor windmolens, als voor de benodigde electronika voor zonnepanelen. Helaas lopen de mijnwerkers in zowel de kolen- als de metaalmijn het meeste risico hiervan het slachtoffer te worden, zo laat het onderzoek zien..

De schendingen van de rechten van werknemers in de mijnbouwsector zijn ernstig en wijdverspreid. Over de hele wereld dreigt de energietransitie alles behalve duurzaam te verlopen. Er is vrijwel geen oog voor de lasten in sociaal opzicht die terechtkomen op de schouders van de mannen en vrouwen die de transitie mogelijk maken. 

De mensen die werken in en om de mijnen kampen met buitensporige werktijden, onveilige arbeidsomstandigheden en zeer weinig gezondheids- en veiligheidsmaatregelen, om nog maar te zwijgen van lage lonen en anti-vakbondsgeweld. Dat steeds meer mijnwerkers via uitzendbureaus werken verzwakt hun positie en vergroot de onzekerheid en de problemen. 

In 2022 heeft CNV Internationaal een participatief digitaal monitoringonderzoek uitgevoerd waaraan 367 werknemers in de mijnbouwsector deelnamen, waarvan 35 in Bolivia, 129 in Colombia en 203 in Peru. 

“Dankzij hun deelname konden we dit rapport over veiligheid en gezondheid op het werk samenstellen. Het verschaft informatie uit de eerste hand aan stakeholders in de waardeketen. Op basis hiervan kunnen we instrumenten en een routekaart ontwikkelen waarmee we verder kunnen gaan om de omstandigheden van de werknemers te verbeteren.” licht Van Beers toe.  

Werknemers in de ondergrondse metaalmijnen in Bolivia en Peru staan voortdurend bloot aan silicastofdeeltjes en aan gassen die giftig zijn voor de ademhalingswegen. In de open kolenmijnen in Colombia gaat het om kolenstof. Dat veroorzaakt twee aandoeningen van de luchtwegen: silicose en peumoconiose. Langdurige blootstelling aan deze stoffen kan leiden tot longkanker en tot de chronische ziekten silicose, pneumoconiose, COPD of nieraandoeningen. 

Een groot deel van de respondenten, 90% van de mijnwerkers die deelnamen aan de monitoring, was van mening dat zij werden blootgesteld aan hoge niveaus van stof en deeltjes, en gassen en dampen op de werkplek. En in Peru bijvoorbeeld meldden de werknemers dat een van de grootste risico's waaraan zij worden blootgesteld het gebrek aan adequate ventilatie in mijnschachten is.  

Naast werkdagen van 12 uur hebben mijnwerkers melding gemaakt van 8-10 uur woon-werkverkeer. In Colombia is de zware werkdag verlengd. Er zijn nu drie ploegendiensten per dag terwijl dat er tot voor kort vier waren. Bovendien werken de mijnwerker nu 21 dagen achtereen. Voorheen was dat 15. 

Het extreme werktempo leidt tot steeds ernstiger fysieke en psychologische uitputting van de werknemers, waardoor zij meer risico lopen op ongevallen in de mijn. Niet voor niets noemen de mijnwerkers het nieuwe systeem van ploegendiensten “el turno de la muerte” ("de dienst van de dood").

De ondervraagde arbeiders meldden omstandigheden die het risico op arbeidsongevallen dreigen te vergroten als er geen aandacht aan wordt besteed. Zo gaf bijna 40% van de werknemers aan 6 uur of minder te slapen, en bijna 40% meldde ook microslaapjes op het werk te hebben. Vooral in Colombia is dat  bijzonder zorgwekkend: 77% van de respondenten meldde dit. 

In de extractieve mijnbouw zijn verwondingen door het werken met zware machines de meest voorkomende oorzaak van ongevallen. De risico's van dagelijks werken in deze omstandigheden zijn onder meer aangereden of overreden worden, verpletterd worden, van hoge machines vallen of in ongemarkeerde of onbewaakte gaten in de grond rijden. 

De meerderheid van de deelnemers aan de monitoring was zelf niet direct slachtoffer van een arbeidsongeval geweest. Echter, de gevolgen waren ernstig voor degenen die wel bij een ongeval betrokken raakten, mensen raakten invalide en er vielen dodelijke slachtoffers. 

Het werk van de vakbondsorganisaties speelt een belangrijke rol bij het voorkomen van arbeidsongevallen. Het bewustmakings- en voorlichtingswerk van de vakbonden en de acties om werkgevers aandacht te laten besteden aan OSH-risico’s hebben een groot effect gehad. 

De meeste ondervraagde werknemers zijn lid van vakbonden in de mijnondernemingen waar de digitale enquête is uitgevoerd. Voor hen zijn de vakbonden van groot belang voor de bescherming van arbeidsrechten, met name het recht van werknemers op een veilige en gezonde werkomgeving. 

 Een van de conclusies van het onderzoek is dat het essentieel is dat mijnbouwbedrijven in Bolivia, Colombia en Peru de beschikbaarheid van informatie over veiligheid en gezondheid voor werknemers verbeteren. Meer dan een derde van de deelnemers bleek namelijk niet op de hoogte van de OSH-protocollen. 

Het is cruciaal dat rekening wordt gehouden met de gezondheids- en veiligheidsomstandigheden van mijnwerkers in Bolivia, Colombia en Peru om de energietransitie op maatschappelijk verantwoorde wijze te laten verlopen. 

Deze overgang kan alleen eerlijk en verantwoord zijn als de rechten van de mensen die hun leven en gezondheid riskeren voor dit werk, niet verder worden geschonden.