De erkenning en vooral de naleving van de rechten van werknemers ziet CNV Internationaal als centrale pijler in het internationale vakbondswerk. Deze rechten van werknemers (waaronder vakbondsrechten) noemen we ook wel internationale arbeidsnormen. Hoewel veel landen beloofd hebben deze normen te respecteren, wijst de praktijk vaak heel anders uit.
We staan in het dagelijks leven lang niet altijd stil bij onze arbeidsrechten. Een achturige werkdag, een vrije zondag, betaalde vakantie, allemaal rechten die we te danken hebben aan de inzet van vakbonden.
Arbeidsrechten zijn mensenrechten
Arbeidsrechten zijn om te beginnen onderdeel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens . In artikel 23 is dat als volgt vastgelegd:
Artikel 23
- Eenieder heeft recht op arbeid, op vrije keuze van beroep, op rechtvaardige en gunstige arbeidsvoorwaarden en op bescherming tegen werkloosheid.
- Eenieder, zonder enige achterstelling, heeft recht op gelijk loon voor gelijke arbeid.
- Eenieder die arbeid verricht, heeft recht op een rechtvaardige en gunstige beloning, welke hem en zijn gezin een menswaardig bestaan verzekert, welke beloning zo nodig met andere middelen van sociale bescherming zal worden aangevuld.
- Eenieder heeft het recht om vakverenigingen op te richten en zich daarbij aan te sluiten ter bescherming van zijn belangen.
Wat is er aan de hand?
Daarnaast zijn er fundamentele arbeidsrechten, de zogeheten internationale arbeidsnormen. Deze zijn vastgesteld door de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). De ILO is onderdeel van de Verenigde Naties. Elk land dat de ILO-verdragen ondertekent, verbindt zich aan de internationaal erkende (fundamentele) arbeidsnormen.
Toch maakt CNV Internationaal zich grote zorgen over de naleving. De rechten van arbeiders in internationale toeleveringsketens, zoals de kleding- mijnbouw-, palmolie- of suikerindustrie, worden in veel landen ernstig geschonden.
Regelmatig ontvangt CNV Internationaal berichten over bedreigingen van vakbondsmensen. Of over werknemers die zijn ontslagen, omdat zij lid zijn van een vakbond. In Colombia en Guatemala worden elk jaar weer mensen vermoord vanwege hun vakbondswerk.
Internationale arbeidsnormen
Dit zijn de belangrijkste internationale verdragen of normen.
Vrijheid van organiseren
Vrijheid voor werknemers om zich te laten vertegenwoordigen en zich te organiseren in een vakbond (vakbondsvrijheid). Daar waar vakbonden officieel niet erkend worden, faciliteert de werkgever andere vormen van onafhankelijke organisatie en vertegenwoordiging van werknemers (ILO verdrag 87).
Recht om te onderhandelen
Het recht op collectieve onderhandelingen; vertegenwoordigers van werknemers moeten in staat gesteld worden te onderhandelen en met de besluitvormers te overleggen (ILO verdrag 98, aangevuld met 135, OESO-richtlijnen IV, art. 8).
Geen dwangarbeid en slavernij
Werknemers moeten een vrije keuze hebben voor het werk; bijdragen aan het uitbannen van alle vormen van slavernij en gedwongen arbeid (ILO verdragen 29 en 105).
Geen kinderarbeid
Niet aannemen van kinderen onder de leerplichtleeftijd (15 jaar of jonger, in sommige landen een uitzondering met 14 jaar) en participeren in en bijdragen aan trajecten om bestaande werkende kinderen uit de arbeidssituatie te halen en onderwijs te laten volgen (ILO verdrag 138 en 182 en OESO-richtlijnen).
Geen discriminatie
Niet discrimineren tussen werknemers. (ILO verdragen 100 en 111).
Minimumloon
Het uitbetalen van een minimum loon. Een minimum loon is het minimum loon dat in een land is vastgesteld. In praktijk is dat lang niet altijd een leefbaar loon, waarmee je in de basisbehoeften voor een gemiddeld gezin kan voldoen (ILO verdragen 26 en 131)
Veilig en gezond werk
Het waarborgen van veilige en gezonde werkomstandigheden voor werknemers (ILO verdrag 155 en aanbeveling 164).
(ILO verdrag 190 tegen geweld en (seksuele) intimidatie op het werk)
Geen excessieve overuren
Het hanteren en waarborgen van een maximaal aantal werkuren, in principe niet meer dan 8 uur per dag, 48 uur per week, geen excessieve overuren (ILO verdrag 1).
Arbeidscontract
Het bieden van arbeidszekerheid (ILO Tripartite Declaration of Principles Concerning Multinational Enterprises art. 24-28)
Aanvullende werknemersrechten
In de OESO Richtlijnen en de ILO-conventies staan aanvullend nog de volgende rechten voor werknemers en plichten voor bedrijven:
- Het beschikbaar stellen aan werknemers van relevante training(ILO Tripartite Declaration art. 29-32)
- Het recht op indiening en behandeling van klachten, zonder het risico hiervoor gestraft of gediscrimineerd te worden (ILO Tripartite Declaration art. 57 en 58)
- Het recht op tijdige informatievoorziening bij o.a. reorganisaties, collectief ontslag en afvloeiingsregelingen (OESO-richtlijnen IV, art. 6)
- De werkgever mag niet dreigen met bijvoorbeeld verplaatsing van het bedrijf bij uitoefening van het recht op organisatie (OESO-richtlijnen IV, art. 7)
- Waar mogelijk moet lokaal personeel worden aangesteld en opgeleid en mogen geen minder gunstige lonen en arbeidsvoorwaarden worden gehanteerd als vergelijkbare werkgevers in het gastland (OESO-richtlijnen IV, art. 4a en IV, art.5)
Wat doet CNV Internationaal?
Om de arbeidsrechten te verbeteren zet CNV Internationaal verschillende stappen:
- CNV Internationaal wijst bedrijven door middel van acties van consumenten, vakbonden, ngo's en bedrijfs-/werkgeversorganisaties op de voordelen van verantwoordelijk handelen, wat hen ertoe aanzet om in overeenkomsten over 'Human Rights Due Diligence' (HRDD) te onderhandelen.
- CNV Internationaal neemt deel aan verschillende Nederlandse convenanten voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen. Die zijn afgesloten met bedrijven, de overheid, vakbonden en maatschappelijke organisies. Deze vormen een belangrijk instrument voor vooruitgang. De genoemde sectoren vormen het uitgangspunt voor interventies met multinationals en/of kleine tot middelgrote ondernemingen in deze toeleveringsketens.
- CNV Internationaal pleit voor ratificatie en naleving van ILO-conventies en het formuleren van aanbevelingen in het geval van rechtenschendingen.
- CNV Internationaal controleert of overheden nationale actieplannen inzake het bedrijfsleven en mensenrechten ontwikkelen en uitvoeren in samenwerking met Europese en nationale parlementen.
- CNV Internationaal monitort de onderhandelingen over en implementatie van de EU-vrijhandelsovereenkomsten, vooral met het oog op het instellen van toezichthoudende mechanismen door interne adviesgroepen ('Domestic Advisory Groups' of DAG's), het Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV) en het Europees Parlement (EP).
Arbeidsnormen, richtlijnen en conventies: wat is het verschil?
Internationale arbeidsnormen
Bij de internationale arbeidsnormen gaat het bijvoorbeeld om het recht op organisatie en collectieve onderhandeling, dus het pure vakbondswerk. Maar ook het verbod op dwang- en kinderarbeid en discriminatie op de werkvloer zijn arbeidsnormen. De internationale arbeidsnormen (ILO-conventies) zijn vastgesteld door de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). De ILO is onderdeel van de Verenigde Naties.
Mensenrechten
De internationale arbeidsnormen maken deel uit van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Zij vormen dus eigenlijk een nadere uitwerking van een aantal mensenrechten. Een aantal arbeidsnormen is bovendien bestempeld als ‘fundamenteel’. Dit betekent dat landen die lid zijn van de ILO deze minimumvoorwaarden automatisch aanvaarden.
Conventies ratificeren
De internationale arbeidsnormen zijn feitelijk een verzameling conventies en aanbevelingen van de ILO. Conventies zijn wettelijk bindende internationale verdragen. Lidstaten van de ILO kunnen deze conventies ratificeren, waarmee zij toezeggen dat zij de bepalingen in hun eigen wetgeving willen overnemen.
Aanbevelingen
Aanbevelingen zijn niet-bindende richtlijnen. Vaak vormen zij een aanvulling op de conventies.
Van bedreiging tot moord
Elk land dat de ILO-verdragen ondertekent, verbindt zich aan de internationaal erkende (fundamentele) arbeidsnormen. Toch maakt CNV Internationaal zich grote zorgen over de naleving. Regelmatig ontvangt CNV Internationaal berichten over bedreigingen van vakbondsmensen. Of over werknemers die zijn ontslagen, omdat zij lid zijn van een vakbond.
MVO en arbeidsrechten
Bedrijven hebben te maken met verschillende internationale verdragen op het gebied van Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) waarin bepalingen opgenomen zijn over arbeidsrechten. Deze verdragen zijn door veel landen erkend.
- Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Artikel 23 en 24 van de UVRM hebben betrekking op werk & inkomen.
- Kernverdragen International Labour Organization (ILO) (ENG)
De belangrijkste rechten van werknemers (waaronder vakbondsrechten) zijn vastgelegd in internationale verdragen van ILO.
- OESO Richtlijnen voor internationale bedrijven
Richtlijnen voor multinationale ondernemingen (OECD guidelines for multinational enterprises) over transparantie en onderzoek binnen hun productie- of toeleveringsketen.
- Richtlijnen van de Verenigde Naties inzake bedrijven en mensenrechten
De UN Guiding Principles zijn een instrument dat bestaat uit 31 principes die uitvoering geven aan het "Protect, Respect and Remedy"-kader van de Verenigde Naties op het gebied van mensenrechten en internationale ondernemingen.
- 6 stappen voor due diligence (gepaste zorgvuldigheid)
Het aanpakken van risico’s bij internationaal ondernemen gebeurt in een proces dat due diligence heet, ook wel gepaste zorgvuldigheid genoemd. Het proces bestaat uit zes stappen die continu moeten worden doorlopen.