Om IMVO toe te kunnen passen, zal een bedrijf zich eerst bewust moeten zijn van de gevolgen van zijn bedrijfsactiviteiten. Er zijn verschillende risico’s en mogelijke gevolgen in ieder land en voor ieder product. Via een risico-inventarisatie wordt dit zichtbaar.

Ga proactief aan de slag met de risicoanalyse! Een bedrijf is wettelijk niet aansprakelijk voor zaken die zich bij haar internationale toeleveranciers afspelen. Toch hebben bedrijven wel een verantwoordelijkheid om de internationale arbeidsnormen en mensenrechten te respecteren. Het is best lastig om de risico’s in een keten goed te inventariseren. Het helpt om te weten welke risico’s veelvoorkomend zijn en hoe deze geïdentificeerd, beoordeeld en aangepakt kunnen worden.

De OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen, de UN Guiding Principles for Business and Human Rights en de ILO Core Labour Standards zijn de belangrijkste internationale richtlijnen voor beleid. De Internationale Arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties (ILO) werkt sinds 1999 aan de Decent Work Agenda, die is gekoppeld aan de Sustainable Development Goals en Millieniumdoelen. 

Op het gebied van arbeidsrechten hebben productielanden de conventies van de Internationale Labour Organisation (ILO) wel of niet geratificeerd. Check welke conventies geratificeerd zijn in een land en of deze ook wordt nageleefd (via stakeholderconsultaties of literatuuronderzoek).

Check onze handreiking internationale richtlijnen voor meer informatie en voor de toelichting op de UNGPs of te wel Ruggie Principles.

Er zijn specifieke indicatoren die gecontroleerd kunnen worden om te kijken of de risico’s voorkomen of niet. Voor onafhankelijke vakbondsvrijheid zie je vaak meerdere vakbonden tegelijkertijd ontstaan, waarbij de vakbondsleden niet bedreigd worden. Het aanwezig zijn van cao’s laat het recht op onderhandelen zien. Gendergelijkheid is zichtbaar door gelijke rechten in contracten, loon en veiligheid. Een indicator voor veilig werken is het aantal gevallen van ziektes en ongevallen. Leefbaar loon kan vergeleken worden met het werkelijke loon bij verschillende contractsoorten en functies. Ook kinderarbeid, ook al is het niet altijd zichtbaar, kan met bepaalde indicatoren gecheckt worden.

Alle direct betrokkenen, zoals werknemers, moeten in staat zijn het MVO-beleid te toetsen aan de praktijk. Onafhankelijke verificatie is geen puur technische aangelegenheid. De onafhankelijke verificatie behoort uitgevoerd te worden door een organisatie die niet aan het bedrijf verbonden is. Er bestaan verschillende keurmerken en certificaten op het gebied van ketenverantwoordelijkheid en MVO. 

• Analyseer de huidige handelsketen om inzicht te maken welke bedrijfsprocessen en producten (mogelijkerwijs) tot IMVO-risico’s leiden
   
• In het kader van IMVO is het van groot belang om te identificeren uit welk land, en liefst ook welke regio of areaal, het product oorspronkelijk komt, niet alleen voor importeurs, maar voor alle partijen in de keten
   
• Analyseer in hoeverre de gebruikte (fair trade)keurmerken en certificeringen ook risico’s afdekken die onderdeel van de due diligenceketen zijn
   
• Probeer zo ver mogelijk terug te kijken in de handelsketen, en stel lijsten op met directe leveranciers, de leveranciers van die leveranciers etc. Probeer zo een duidelijk beeld te vormen waar producten hun herkomst hebben. Vraag dit na bij de eigen leveranciers, of verder terug in de keten, als je zelf niet de importeur bent
   
• Wanneer leveranciers bezocht worden, stel dan vragen over hun toeleveranciers en de risico’s die spelen in de keten
   
• Probeer, door samen te werken met andere bedrijven, de invloed te vergroten bij leveranciers, en hen zo gezamenlijk te overtuigen hun toeleveranciers prijs te geven om informatie over risico’s te verzamelen en mogelijk daarna stappen te ondernemen
   
• Bij het zoeken naar nieuwe leveranciers over de grens of plannen voor investeringen in het buitenland, is het van belang te bekijken om welke landen het gaat, hoe hier met de arbeidsnormen wordt omgegaan en om wat voor afspraken er vervolgens worden gemaakt over handhaving sociale normen
   
• Buitenlandse missies van uw bond/bedrijf. Hoe zijn arbeidsverhoudingen en hoe gaat men met arbeidsnormen om in het betreffende land? Vraag ook of de vakbeweging een gesprekspartner is.

Welke risico’s zijn er verbonden aan specifieke producten uit specifieke regio’s? Inventariseer de producten van buiten Nederland, controleer en vraag welke risico-inventarisaties je leverancier of certificering al heeft uitgevoerd. Vraag ook convenantspartijen (vakbonden en NGO’s) of zij kennis hebben van specifieke risico’s gekoppeld aan een regio en product.

Inventariseer ook welke risico’s nog niet inzichtelijk zijn. Het is aan te bevelen om de volgende arbeidsrisico’s als vast onderdeel te onderzoeken:

• Gebrek aan vrijheid van vakbondsvereniging
• Gebrek aan collectieve onderhandeling door (onafhankelijke) vakbonden en sociale dialoog
• Genderongelijkheid op de werkvloer
• Gebrek aan gezonde en veilige arbeidsomstandigheden
• Gebrek aan leefbaar loon
• Risico van kinderarbeid
• Risico van gedwongen arbeid
• Risico op onteigening van land en ontbreken van FPIC (Free, Prior and Informed consent) met de lokale gemeenschappen
• Milieurisico’s en vervuiling
• Risico op het gebied van veiligheid, wapens en corruptie

Nadat de mogelijke risico’s zijn onderzocht, is het om belangrijk te constateren of deze risico’s ook in de eigen keten voorkomen. Daarvoor is het belangrijk belanghebbenden te consulteren. Belanghebbenden zijn alle groepen die (positief of negatief) effecten ondervinden van het handelen van een bedrijf.

Maak ook een inschatting of het bedrijf het negatieve gevolg heeft veroorzaakt (of zou kunnen), eraan heeft bijgedragen (of zou kunnen), of dat het negatieve gevolg direct verbonden is (of zou kunnen zijn) met de activiteiten, producten of diensten van een zakelijke relatie.

• Win advies in bij collega-bedrijven, onderzoeksinstituten, maatschappelijke organisaties enz., en lees rapporten over risico’s in de industrie om een beter inzicht te krijgen in het bestaan en de ernst van bepaalde risico’s
   
• Let goed op signalen vanuit de markt zelf, maar ook de organisaties daaromheen. Win op deze manier informatie in over initiatieven en projecten die wellicht al bezig zijn met de aanpak van de risico’s en de thema’s in de handelsketen en/of productielanden
   
• Bouw een goede verstandhouding op met directe en indirecte leveranciers om het belang van IMVO en duurzaamheid, en de voordelen die het voor beiden op kan leveren, uit te leggen. Werk aan een relatie op basis van wederzijds vertrouwen en, indien mogelijk, een lange termijn toezegging voor afname en samenwerking
   
• Het is ook een optie om zelf onderzoek te doen in productielanden, of lid te worden van de impact portal voor bedrijven en investeerders. NGO’s en vakbonden zullen al veel informatie kunnen delen over lokale organisaties en initiatieven

Het is waarschijnlijk niet mogelijk om alle risico’s in de keten tegelijkertijd aan te pakken. Op basis van het onderzoek van de keten, de issues die er spelen, de samenwerkingen die zijn opgezet en de gesprekken met belanghebbenden kunnen nu prioriteiten worden toegekend aan de gevonden risico’s. Het is vanuit de due diligence in het kader van IMVO vereist om belanghebbenden te betrekken bij deze stap: de medewerkers, klanten, leveranciers, regeringen, maatschappelijke organisaties, maar ook degenen die de negatieve gevolgen ervaren, of hun representanten. Roep waar nodig externe expertise in, bijvoorbeeld van de Nederlandse branchevereniging, vakbonden of NGO.

Maak een lijst van de gevonden risico’s en geef aan:

• Hoe groot het risico voor de omgeving is
• Hoe ernstig de gevolgen zijn
• Hoe grootschalig de gevolgen zijn
• In hoeverre gevolgen gemakkelijk teruggedraaid/opgelost kunnen worden
• Hoe groot de kans is dat het risico tot negatieve gevolgen leidt

Prioriteer op basis van de ernst en de kans dat het risico plaatsvindt en kijk daarna naar de omvang van de inkopen uit dit land/deze regio. Onderzoek met welke acties de gevonden risico’s voorkomen, beperkt of gestopt kunnen worden (stap 3).

MVO Risico Checker
De MVO Risico Checker geeft per product algemene risico’s weer.

Checklist Vakbondsvrijheid
CNV Internationaal heeft een handige checklist ontwikkeld met vragen die vertegenwoordigers van grote merken kunnen stellen. Zo kunnen zij zelf ook beter inzicht krijgen over hoe het zit met de vakbondsvrijheid in de praktijk in hun buitenlandse vestigingen of bij leveranciers.

Publiek-toegankelijke risico-analyses
Online informatie en publiek-toegankelijke risico-analyses van vakbonden en NGO’s kunnen ook inzicht geven in mogelijke risico’s:

• Pensioenconvenant
• Verisk Maplecroft 
• Overzicht apps van de International Labour Organization
• Business & Human Rights Resource Centre    
• CNV Risico-inventarisatie Bosbeheer  
• KPMG Rapport Risico’s per sector 
• ITUC Survey Risico’s per regio 

Algemene informatie over arbeidsrechten
Op de websites van de volgende organisaties: 

• ETUC
• Human Rights Watch
• ITUC
• TUAC

Meer lezen over Stap 1 - Integreer IMVO in beleid en managementsystemen >> 
Meer lezen over Stap 2 - Identificeer en beoordeel negatieve gevolgen en risico's >>
Meer lezen over Stap 3 - Voorkom, beperk of stop de negatieve impact >>
Meer lezen over Stap 4 - Monitor de praktische toepassingen van het resultaat >>
Meer lezen over Stap 5 - Communiceer openlijk en rapporteer periodiek >>
Meer lezen over Stap 6 - Toegang tot herstel >>