Het grote Midden-Amerika Debat: Terugblik

Eline Huisman blikt voor Vice Versa terug op deze boeiende avond in de Rode Hoed, waaraan ook Latijns-Amerika coördinator Marionne Lips van CNV Internationaal een bijdrage leverde.

Kan Nederland – ooit een belangrijke donor in de regio – weer een rol spelen nu Midden-Amerika kampt met nieuwe autoritaire leiders, corruptie en geweld? Het Grote Midden-Amerika Debat, donderdag 1 november in de Rode Hoed, bracht die vraag onder de aandacht van publiek en politiek. De aanwezige Kamerleden zegden alvast een hoorzitting toe.

‘Gewetensvraag: wie van u heeft ooit nog hoopvol de buttons van de Sandinistische revolutie gedragen?’ Presentator Frénk van der Linden confronteert het publiek meteen maar met de bizarre wending in de recente geschiedenis van Nicaragua. De autoritaire president Daniel Ortega, die nu de democratie in het land de nek omdraait en protesten tegen zijn regime hardhandig neerslaat, was ooit een gevierd revolutionair. Ja, óók in links-progressieve kringen in Nederland.

Enkele handen gaan schuldbewust omhoog in de goedgevulde zaal – zo’n 250 mensen hebben zich vanavond in de Rode Hoed verzameld voor het Grote Midden-Amerika Debat. Velen hebben een persoonlijke band met de regio, zo blijkt al snel. Zoals Kamerlid Bram van Ojik, die in de jaren tachtig voor Veronica nieuwsradio ‘verslag deed over alles wat links was in de regio’, zoals die Sandinistische revolutie. Of de broer van Jan Kuiper, een van de IKON-journalisten die in 1982 in El Salvador werd doodgeschoten.

Doel van de avond, in de woorden van Van der Linden: ‘Midden-Amerika weer terug in de schijnwerpers zetten.’ Want na de hoopvolle ontwikkeling in de jaren negentig – burgeroorlogen en dictaturen maakten plaats voor democratie, corruptie en straffeloosheid werd aangepakt – verslapte de aandacht voor de regio. ‘Geen nieuws is goed nieuws, werd lang gedacht’, zegt Van der Linden.

Maar inmiddels dreigen tegenkrachten de positieve ontwikkelingen teniet te doen. In Guatemala probeert president Jimmy Morales het werk van CICIG, de commissie tegen straffeloosheid, te blokkeren, terwijl mensenrechtenactivisten in Honduras hun leven niet zeker zijn.

Wat is er gaande in de regio, en welke rol speelt Nederland – ooit een belangrijke donor – nog?

Hardnekkige mythe

Voor een antwoord op die eerste vraag – ‘wat is er gaande in de regio’ – zijn twee bijzondere gasten uitgenodigd: Enrique Gasteazoro, general manager van Confidencial, het belangrijkste onafhankelijke mediakanaal in Nicaragua, en Alvaro Montenegro, medeoprichter van jongerenbeweging Justicia Ya, die strijdt tegen corruptie en straffeloosheid in Guatemala.

Gasteazoro bijt het spits af met het ontkrachten van wat hij een ‘hardnekkige mythe’ noemt: vóór de massale protesten in april dit jaar ging het ook niet goed in Nicaragua. ‘Ortéga is verkozen in 2006.

Maar verkozen betekent niet dat het ook eerlijk, democratisch is gebeurd.

Hij veranderde de kieswet, zodat 35 procent van de stemmen genoeg was om in de eerste ronde de presidentsverkiezingen te winnen. Hij kocht steun van de kerk met het illegaal maken van abortus.’

Volgens Gasteazoro is dit regime, los van de ideologie, niet erger dan het voorgaande: ook toen al was de macht in handen van enkelen. ‘We leven onder een economische dictatuur waarin politiek en zakenleven sterk zijn verweven. Veel mensen accepteerden dat, omwille van de stabiliteit. Dat was een misvatting.

’ De studentenprotesten tegen het regime die begonnen in april dit jaar, getriggerd door een ecologische ramp in het zuidoosten van Nicaragua, waren een ‘awakening’, zegt hij. ‘Voorheen demonstreerden feministen, campesinos en de inheemse bevolking elk apart voor hun eigen rechten. De studentenbeweging maakte duidelijk dat niemand in dit land zeker is van zijn rechten en dat protest ons allen gezamenlijk aan gaat.’

Ook in Guatemala stonden studenten vooraan in de anti-regeringsprotesten. Aanleiding zijn de pogingen van president Jimmy Morales om – door de Verenigde Naties gefinancierd – corruptieonderzoek te beëindigen. ‘Het hoofd van de onderzoekscommissie, (de Colombiaan Velásquez, red.) eiste het opheffen van de immuniteit van Morales, die een miljoen dollar aan illegale campagnefinanciering zou hebben ontvangen’, vertelt Montenegro, van Justicia Ya. ‘Tegelijkertijd kampt de regio met geweld van bendes en paramilitairen.’

Nederlandse impact

Wat kan Nederland voor deze landen betekenen? ‘We hebben veel internationale steun nodig’, stelt Montenegro. ‘Onze regering probeert zich te isoleren, maar juist nu hebben we aandacht nodig. En ambassades moeten niet de fout maken in de economische chantage te trappen.’ Gasteazoro beaamt dat: er moet oog zijn voor hoe private macht de staat beïnvloedt. ‘De Nederlandse ambassade in Nicaragua sloot in 2013 haar deuren op een cruciaal moment. Er was groei, werd er gezegd. Maar de economische macht was zo gecentraliseerd, dat groei een nieuwe dictatuur mogelijk maakte.’

Nederland had niet moeten vertrekken, is de boodschap. Maar als Heleen Schrooyen, coördinator Latijns-Amerika bij het NIMD, Gasteazoro prikkelt met de vraag waarom Nederland zich nú zou moeten bemoeien met de regio, is zijn antwoord duidelijk: ‘Als het jullie niet kan schelen, zit ons dan op zijn minst niet in de weg.’

Handelsbelangen en mensenrechten

Die boodschap wordt beaamd in de paneldiscussie die volgt over de rol die Nederland zou moeten spelen. ‘De focus op eigenbelang en handelsrelaties is Honduras, El Salvador, Nicaragua en Guatemala niet ten goede gekomen’, zegt Julienne Weegels, die zich als onderzoekster bij CEDLA bezighoudt met de regio. ‘Kijk je teveel naar handelsrelaties, dan werk je de economisch-politieke elite in de hand.’

Maar als we handelsbelangen nou eens inzetten als drukmiddel om achter de schermen de mensenrechtensituatie te verbeteren, zoals buitenlandcommentator Arend Jan Boekestijn oppert. Hij kan op instemming rekenen van zijn tafelgenoten Marionne Lips van CNV Internationaal en Impunity Watch-directeur Marlies Stappers. ‘Hij valt best mee he’, grapt Stappers. ‘Ik denk dat we dit zeker moeten doen.’

Wat nu van belang is, benadrukt Stappers, is politieke bereidwilligheid vinden. ‘Ik spreek namens alle organisaties die dit debat mede organiseren dat we heel bezorgd zijn over de weinige aandacht voor de regio in Nederland. Het was onmogelijk om het ministerie van Buitenlandse Zaken aan tafel te krijgen vanavond, dat zegt iets over het beleid. Ooit heeft Nederland een grote betrokkenheid gekend. We ondersteunden de strijd tegen straffeloosheid, hielpen het maatschappelijk middenveld versterken. Toen dat in beweging kwam, vertrokken we. Daar zien we nu de gevolgen van.’

Politieke toezegging

Iets van die politieke bereidwilligheid mag er die avond meteen worden geïncasseerd. Het programma wordt afgesloten met een reflectie op de situatie door een politiek panel met Kamerleden Bram van Ojik (GroenLinks), Achraf Bouali (D66) en Sadet Karabulut (SP).

Terwijl de eerste twee het belang van solidariteit benadrukken, zegt Karabulut meteen een hoorzitting Midden-Amerika in de Tweede Kamer toe. ‘Ik proef bij de regering, via D66 hier naast me, dat ze meer solidariteit willen’, daagt ze Bouali uit. En, aan de zaal: ‘U heeft nu al invloed en effect. Deze avond was er zonder uw engagement niet geweest.’

‘Onderschat niet wat jullie kunnen’, zegt Van Ojik tegen het publiek, en in het bijzonder de delegatie van de Nicaraguaanse gemeenschap in Nederland. Het uitgangspunt van vanavond was dat politici te weinig prioriteit aan Midden-Amerika geven. Maar, zegt Van Ojik, de afgelopen vijf, zes jaar is er weinig input vanuit NGO’s geweest hierover. ‘Er is nu 40 miljoen extra te besteden aan diplomatieke posten. Nicaragua krijgt geen post. Maar het zou heel goed zijn als er de komende jaren druk uit de samenleving komt – dan gaat de Kamer uiteindelijk zeggen: waarom komt er geen ambassade in Managua?’

Het leek zo goed te gaan met Midden-Amerika. Sinds de jaren 90 vinden er op economisch, politiek en sociaal gebied positieve ontwikkelingen plaats. Maar de tegenkrachten zijn groot en dreigen deze positieve ontwikkelingen weer teniet te doen. Dit vindt plaats in een context waarin trouwe donoren die zich inzetten voor mensenrechtenbeleid, waaronder Nederland, zich terugtrekken of het werken steeds lastiger wordt gemaakt. Vandaar dat CNV Internationaal, Free Press Unlimited, Hivos, Impunity Watch, NIMD en Vice Versa het initiatief hebben genomen voor het organiseren van een aantal activiteiten om Midden-Amerika weer onder de aandacht te brengen in Nederland. Dit kennisdossier, met journalistieke verhalen over en uit de regio, is daar één van.

Verslag: Eline Huisman, Bron: Vice Versa

Foto's Selma Sofie van Gorkum