Sociale dialoog - veelgestelde vragen

Sociale dialoog staat voor overleg tussen vakbonden, werkgevers en overheid over sociaaleconomische onderwerpen. De officiële betekenis van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) luidt: ‘Alle vormen van onderhandeling, raadpleging en uitwisseling van informatie tussen vertegenwoordigers van overheden, vakbonden en werkgeversorganisaties, gericht op sociaaleconomische onderwerpen die het algemeen belang raken.’  

In de visie van CNV Internationaal is sociale dialoog een doel op zich, maar óók een middel om belangrijke doelen te bereiken. Sociale dialoog is er om het gesprek aan te gaan, ook met mensen en groepen die anders niet gehoord worden. Zo is sociale dialoog te zien als het voertuig dat werkenden en kwetsbare groepen een stem geeft in de samenleving. Dus sociale dialoog als doel. Daarnaast is het een interventie-instrument, om tot verbetering van de kwaliteit van het werk, arbeidsomstandigheden en inkomen te komen. Oftewel, sociale dialoog als middel.

Onderzoek en ervaring wijzen uit dat duurzame en structurele arbeidsverbeteringen alleen door overleg te realiseren zijn. Sociale dialoog zorgt voor een evenwichtig speelveld tussen sociale partners (vakbonden en werkgevers) en overheid. De gezamenlijke uitkomsten leiden tot een inclusieve economische ontwikkeling. En niet onbelangrijk: overeenkomsten die bereikt zijn via sociale dialoog, blijken duurzamer. Het zijn immers onderhandelingsresultaten, waaraan alle betrokken partijen hebben kunnen bijdragen. Daarnaast blijven sociale partners, óók over kabinetsperiodes en verkiezingscampagnes heen. Zij kunnen daardoor werken aan lange termijn oplossingen. Sociale dialoog zorgt voor een participatieve democratie die leidt tot onderling vertrouwen, vermindering van de ongelijkheid en tot meer draagvlak voor (overheids)beleid.  

Sociale dialoog kan op verschillende niveaus en in verschillende vormen plaatsvinden. Binnen een bedrijf onderhandelen vakbond en werkgever met elkaar over zaken als fatsoenlijke werktijden, eerlijke lonen of veiligheid op de werkplek. Constructieve onderhandelingen tussen vakbonden en werkgeversorganisaties kunnen in bedrijfstakken en sectoren leiden tot collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s). Op nationaal niveau kunnen de sociale partners en de overheid afspraken maken over bijvoorbeeld (naleving van) wet- en regelgeving. De dialoog op wereldschaal, in bijvoorbeeld ILO-verband of in toeleveringsketens, levert eveneens arbeidsverbeteringen op.  

Overleg tussen werkgevers en vakbonden noemen we ‘bipartiet overleg’. De dialoog waaraan de overheid als derde partij deelneemt, heet ‘tripartiet overleg’. Het zogenaamde ‘multi-stakeholder’ overleg komt ook steeds vaker voor. Naast werkgevers en vakbonden praten dan ook andere, voor het thema zinvolle (maatschappelijke) organisaties mee. Denk aan jongerenorganisaties als het over jeugdwerkloosheid gaat. CNV Internationaal ziet grote meerwaarde in multi-stakeholder overleg en ondersteunt vakbondspartners in ontwikkelingslanden met het opzetten van deze overlegvorm.

Sociale dialoog kent – in de ideale situatie – enkele vaste stappen. Dit heet ook wel: ‘the social dialogue cycle’. De eerste stap is reguliere consultatie en onderhandelingen. De afspraken worden vastgelegd in overeenkomsten. Daarna moeten deze afspraken en overeenkomsten worden geïmplementeerd. De laatste stap is die van monitoring en evaluatie, van waaruit de cyclus weer opnieuw van start kan. Sociale dialoog is meer dan alleen het overleg en de uitkomsten uit dat overleg. Voor goed overleg is namelijk goede informatie nodig, zoals cijfers over de werkomstandigheden. Maar ook over de situatie en context van de sector, het werk of het bedrijf. Informatie levert onderhandelaars (tegen)argumenten op in de onderhandelingen en versterkt hun positie. Of zoals het spreekwoord zegt: kennis is macht. Voor een succesvolle sociale dialoog zijn in ieder geval onderling respect en vertrouwen onmisbaar.  

Voor effectieve sociale dialoog is een goede infrastructuur nodig. Op nationaal niveau gaat het dan met name om instituten als de Sociaaleconomische Raad SER. Daarnaast moet het ook toegestaan zijn om onderhandelingen te voeren. Dit betekent dat de internationale fundamentele arbeidsrechten gerespecteerd worden. Dan gaat het vooral om vrijheid van vereniging (ILO-verdrag 87) en de vrijheid om over arbeidsvoorwaarden (ILO-verdrag 98) te onderhandelen. Ook is het belangrijk dat de sociale partners onafhankelijk, betrouwbaar en representatief zijn. Niet alleen tijdens het overleg, maar ook bij de implementatie van de gemaakte afspraken. Iedereen moet zich aan de overeengekomen beloftes houden. Tot slot zijn bereidheid en acceptatie van alle deelnemende overlegpartners noodzakelijk. Sociale dialoog die gebaseerd is op respect, voorkomt arbeidsonrust en leidt bovendien tot betere en duurzamere resultaten.