De wereld van werk -
blog ILO-conferentie 

De onderhandelingen met vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers en overheden uit de hele wereld zijn ingewikkeld en nemen veel tijd in beslag. Een van de belangrijkste uitkomsten dit jaar is dat veiligheid en gezondheid op het werk als fundamenteel recht erkend zijn. Het is ook een doorbraak dat de ILO voor het eerst een verwijzing maakt naar leefbaar loon. 

Ook stages en leerwerkplekken zijn dit jaar een belangrijk thema. Het resultaat is dat er een basistekst ligt voor verdere onderhandelingen. Helaas is het de werknemersvertegenwoordiging niet gelukt om stages hierin op te nemen. Dat is erg jammer. Het goed regelen van stages is ook in Nederland een actueel en relevant thema, maar zeker ook voor onze Afrikaanse partnervakbonden. In hun landen vormen jongeren een groot deel van de bevolking en zij kampen met een torenhoge jeugdwerkloosheid. Deze internationale verdragen zijn voor hen een belangrijke basis om te lobbyen voor verbetering in hun land.

De bedoeling is dat er in 2023 een zogeheten 'aanbeveling' wordt aangenomen over 'apprenticeships' (leerwerkplekken). 

Zo vertegenwoordigt Anne Wehkamp namens het CNV de werknemers in de vergaderingen van de commissie 'Decent Work and the Social and Solidarity Economy'. Deze commissie over een economisch model waarin de mens centraal staat. Dit is een relatief nieuw terrein binnen de ILO. Dit jaar zijn er vooral verkennende discussies gevoerd en definities vastgesteld. Dat lijkt op het eerste gezicht misschien niet veel, maar is wel noodzakelijk om goed beleid te kunnen maken. 

Nicole Mathot woont de vergaderingen van de commissie ‘Apprenticeships’ bij. Deze commissie onderhandelt over een nieuwe internationale standaard over leerwerkplekken die naar verwachting in 2023 wordt aangenomen. 

Ook de leiders van veel van onze partnervakbonden uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika zijn in Genève met de delegaties uit hun land. Deze weken in Genève zijn een unieke kans om iedereen te spreken. Zeker nu dat een paar jaar niet mogelijk is geweest vanwege de reisbeperkingen door de COVID-19 pandemie. Tussen de vergaderingen maken Nicole en Anne zoveel mogelijk tijd om te overleggen en ook samen de inbreng vanuit de werknemers voor te bereiden. 

Wat West-Afrika betreft is de inzet voor jongeren en de sociale en solidaire economie door UDTS een voorbeeld. 

Met de nieuwe partnervakbond CISL-Dignité uit Ivoorkust maken we plannen voor samenwerking in de cashewketen. Ook de werkgeversorganisatie, eveneens aanwezig in Genève, wordt hierbij betrokken. 

Anne Wehkamp spreekt haar collega's van Europese vakbonden, met wie zij zich inzet voor wetgeving over Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Op maandag kwam de Committee on the Application of Standards (CAS) bij elkaar. De CAS controleert onder andere de naleving van geratificeerde verdragen over fundamentele arbeidsrechten. De landen die daarbij een 'dubbele voetnoot' krijgen, komen aan de orde in de besprekingen.

Anne Wehkamp neemt namens het CNV  deel aan de commissie over 'Decent Work and the Social and Solidarity Economy' . De meeste vertegenwoordigers op de conferentie draaien al heel wat jaren mee. De voorzitter van deze commissie, Toni Moore uit Barbados, geeft juist bewust jongeren en nieuwkomers een actieve rol in deze commissie. Zo wordt Anne als nieuwkomer bij deze Conferentie gekozen als waarnemer van het 'drafting committee' dat de teksten gaat opstellen. Helaas begeeft uitgerekend op dat moment haar laptop het, dus pen en papier komen uit de tas om deze klus te klaren.  

Anne: "Om tot een vruchtbare, doelgerichte discussie te komen, zijn er voor de vergaderingen dit jaar vier doelen opgesteld.

1. Eerst moeten we uitvinden wat de definitie moet zijn van een sociale en solidaire economie (SSE). Het betreft alle non-profit organisaties die zijn toegespitst op het welzijn van mensen, maar die definitie is breed. Vallen álle bedrijven met een maatschappelijk doel daaronder, of moet een organisatie bijvoorbeeld ook 'democratisch' zijn? Op basis van wat we maandag besproken hebben wordt nu (woensdag) door het secretariaat een rapport opgesteld met een voorstel van een definitie. Daar gaan we morgen weer over vergaderen.
2. Ten tweede bespreken we hoe deze sociale en solidaire economie kan bijdragen aan eerlijk werk en duurzame ontwikkeling. De vier pijlers, het creëren van werkgelegenheid, sociale bescherming, de rechten van werknemers en sociale dialoog moeten erdoor versterkt worden. Deze pijlers worden in ILO-verband de 'Decent Work Agenda' genoemd.
3. Daarna gaat het over ons als tripartiete delegatie: wat kunnen wij als overheden, werkgevers en werknemers doen om het beleid te promoten.
4. Tot slot: wat doet de ILO zelf ter promotie van Social Solidarity Economy? Uiteindelijk willen we tot een plan komen om in de toekomst van werk de mens centraler te maken."

In de discussie tot nu toe heeft Anne vooral de 'shrinking civic space' als punt aan de orde gesteld: de politieke ruimte die vakbonden en maatschappelijke organisaties en vakbonden krijgen in veel landen steeds minder ruimte om te functioneren. Verder heeft ze gevraagd bij wie de verantwoordelijkheid vooral komt te liggen: wat moet bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid van de staat zijn in het verwezenlijken van een sociale en solidaire economie? "Ik denk dat het de taak van de staat is om ervoor te waken dat er genoeg ruimte is voor werknemers en werkgevers om hun werk op dat gebied te doen."

"Ik ben heel benieuwd of deze punten terug te zien zijn in de tekstvoorstellen die vanavond online komen," besluit ze. "Nu eerst maar even bijkomen van de afgelopen lange dagen. We moeten 's ochtends vroeg op, omdat we in Ferney-Voltaire verblijven, ongeveer 10 kilometer hiervandaan." In de buurt van het gebouw van de Verenigde Naties, het Palais des Nations, zijn de hotelprijzen net zo extravagant als de plafonds van de conferentiezalen... 

Tussen de vergaderingen door benut Nicole Mathot de tijd om eindelijk weer persoonlijk te kunnen overleggen met partnervakbonden uit Senegal, Benin en Tunesië. Juist in hun landen is het thema apprenticeships (leerwerkplekken) extra belangrijk. Er zijn veel jongeren op zoek naar werk en het onderwijs sluit vaak niet aan op de banen die er wel zijn. 

Nicole neemt deel aan de ‘Standard Setting Commission on Apprenticeships’. Deze commissie heeft als taak om door middel van tripartiete onderhandelingen tot een nieuwe norm te komen die in 2023 moet worden aangenomen, waarschijnlijk in de vorm van een aanbeveling.

Nicole Mathot zet zich in Genève speciaal in om jongeren zelf actief te betrekken bij het ontwikkelen van beleid dat over hun employability gaat, onder het motto 'niets over ons, zonder ons' . Ook gendergelijkheid moet goed verankerd worden de nieuwe internationale ILO-norm. Dat geldt ook voor de aansluiting van het onderwijscurriculum op de veranderende behoeften van de arbeidsmarkt (klimaatcrisis/groene banen, digitale en platformeconomie, sociale en solidaire economie).

Het is een feest van herkenning, want Nicole vertegenwoordigde in 2019 het maatschappelijk middenveld (NGO’s en vakbonden) in de onderhandelingsdelegatie van de Nederlandse overheid in de 'Commission on the Status of Women', ook wel bekend als de jaarlijkse ‘vrouwentop’ van de Verenigde Naties in New York.

Ook in Genève is 'diversiteit’ (zelfs zonder de toevoeging van 'gender’) helaas een zeer controversieel woord. Een flink aantal landen heeft grote moeite met erkenning van de rechten van werknemers uit de LGTBQI+-gemeenschap.

Op deze ILO-conferentie zijn de landen veelal in regionale groepen vertegenwoordigd. Zo voert Frankrijk als EU-voorzitter het woord namens de Europese overheden. Omdat er straks een goed basisdocument moet liggen op grond waarvan volgend jaar een nieuw internationaal kader kan worden aangenomen maakt de commissie lange dagen. Er wordt geprobeerd consensus te bereiken over de vele amendementen die werkgevers, werknemers en overheden op de vooraf door de ILO geformuleerde tekst indienen. Deze tekst is gebaseerd op een vragenlijst die voorafgaand aan de ILC door de werkgevers, werknemers en overheden uit de ILO-lidstaten zijn ingevuld.

Tot  overeenstemming komen is geen sinecure. Werknemers, werkgevers en overheden overleggen meerdere malen per dag over hun onderhandelingsinzet. Deze wordt dan in het overleg met alle drie de partijen door één woordvoerder ingebracht. 

Conservatieve krachten zijn hier vooral de werkgevers. Werknemers wijzen op het belang om naast ‘Apprenticeships’ vooral ook ‘Traineeships' (stages) mee te nemen, omdat dit met name jongeren en vrouwen aangaat die tijdens hun stage in een zeer kwetsbare situatie zitten, veelal zonder enige vorm van sociale zekerheid. Zij zijn daardoor erg afhankelijk van de goede (of minder goede) wil van hun werkgever. 

Financiële uitbuiting maar ook seksuele intimidatie en geweld komen regelmatig voor. In landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika werken de meeste mensen in de informele sector. Het buiten de onderhandelingen houden van ‘traineeships’ zou daarmee de transitie van de informele sector naar de formele sector niet ten goede komen.

Anne: "Week 2 staat in het teken van onderhandelingen. Nadat we in week 1 allerlei punten hebben kunnen aandragen, borduren we nu voort op een conceptrapport, een document dat maar een paar pagina's lang  is, maar waarin alle voorlopige conclusies opgetekend zijn."

Tot  overeenstemming komen is geen sinecure: begin deze week ging het over maar liefst 167 amendementen.

Het onderhandelen gaat soms echt woord voor woord. Er worden lange discussies gevoerd over welke term precies gebruikt moet worden. Zo wordt het punt dat Anne aandroeg, over de krimpende 'civic space' (de krimpende politieke ruimte voor maatschappelijke organisaties in veel landen)  waarschijnlijk niet met die benaming opgenomen, omdat die niet bij iedereen even bekend is. 

Bij het argumenteren wordt vaak teruggegrepen op oude verdragen ("conventies"). "Over bepaalde definities is men het allang eens; dus wanneer je die aanhaalt sta je sterker bij het verdedigen van je amendement."

"Bij de start van de onderhandelingen gingen we best snel," aldus Anne. "Maar nu begin je te merken dat het tijd kost om het eens te worden. De deelnemende landen kunnen voor zichzelf spreken of namens een grotere groep van landen. Dat laatste is het meest voorkomend. De EU wordt dan als geheel vertegenwoordigd, bijvoorbeeld. (Frankrijk voert het woord voor de EU). Wel is namens de Nederlandse overheid Jasmijn Eimers ook aanwezig." 

Een opmerking over een gedeelte van de tekst wordt pas behandeld zodra een andere partij de tekst óók wil aanpassen (- technische term daarvoor is iets 'seconden'). Voor het aannemen van een amendement is consensus van werkgevers, werknemers en overheidsdelegaties noodzakelijk.

De belangrijkste doorbraak op de Internationale Arbeidsconferentie van 2022? Een eerste referentie naar Leefbaar Loon door de ILO. Daarnaast is het feit dat een vijfde basisrecht is aangenomen een grote doorbraak: het recht op gezond en veilig werk. Het is de eerste uitbreiding van de fundamentele rechten van werknemers sinds 1998 en dit zal door alle 187 lidstaten van de Internationale Arbeidsconferentie moeten worden gerespecteerd. 

Daarnaast werd door de daarvoor aangestelde commissie een definitie voor de Sociale en Solidaire Economie bepaald.

Over het onderwerp 'leer-werkplekken en stages' werd daarnaast een concepttekst aangenomen. "Het document is wat minder sterk geworden dan wij als werknemers hadden gehoopt," aldus Nicole. "Maar het vormt de basis voor de aanbeveling die naar verwachting tijdens de ILC in 2023 zal worden aangenomen. Ook een belangrijke stap vooruit in de bescherming van vele werknemers dus."